Халыҡ-ара иҡтисади эшмәкәрлеккә үҙгәрештәр

Рәсәй иҡтисадына ҡаршы яңы санкциялар пакетын индереү төбәк етәкселәренән халыҡ-ара иҡтисади эшмәкәрлеккә төҙәтмәләр индереүҙе талап итте. Ярты йыллыҡ йомғаҡтары буйынса төбәк хакимиәттәре араһында төрлө яҡлы динамика күҙәтелә, ә инвестор өсөн көрәштә кәрәкле әүҙемлекте барыһы ла күрһәтмәй. Әгәр иҡтисади һәм административ потенциалы федерацияның башҡа субъекттарынан сағыштырғыһыҙ күберәк булған Мәскәү менән Санкт-Петербургты иҫәпкә алмағанда, эксперттар баһаһы буйынса 2022 йылдың тәүге ярты йыллығында Башҡортостан, шулай уҡ Ленинград һәм Калуга өлкәләре әүҙемлек күрһәткән.

Мәҫәлән, Башҡортостан халыҡ-ара форумдар үткәреү форматын да, инвестиция йәлеп итеүсәнлеген дә һаҡлап ҡалды. Шуға ҡарамаҫтан, Рәсәйҙә үҙ эшен дауам итергә теләгән Европа бизнесы менән бәйләнештәр өсөн «Өфө диалогы» майҙансығын булдырыу иғтибарға алынды. «Урал аръяғы» инвестиция һабантуйын үткәреү йолаға әүерелә, Азия һәм БДБ илдәре (Башҡортостан, Үзбәкстан, Төркиә, Беларусь, Иран) менән бәйләнештәр әүҙем үҫтерелә: бер нисә визит һәм осрашыу үткәрелде.

Бөгөнгө ҡатмарлы шарттарҙа сит ил предприятиеларының эшенә ярҙам итергә тырышҡан Ленинград һәм Калуга өлкәләре лә үҙ-ара килешеп эш итеүҙең юғары кимәлен күрһәтте. Ленинград өлкәһе тәүге ярты йыллыҡта Американың «Сильвамо Корпорейшн» компанияһы һәм «ЕвроХим» компанияһы менән уҡытыу кластерын булдырыу тураһында килешеүгә өлгәште. Калуга өлкәһе санитар-гигиена продукцияһын етештереү буйынса «Архбум тисью групп» яуаплылығы сикләнгән йәмғиәте заводының икенсе сиратын төҙөү тураһында килешеү төҙөнө. Хәйер, эксперттар билдәләүенсә, санкциялар шарттарында был субъекттарҙа бындай проекттарҙы тормошҡа ашырыу мөмкинлеге шик аҫтына ҡуйылыуы ихтимал.

Иҡтисади базаһы ҡеүәтле булған ҙур субъекттар барған үҙгәрештәргә тиҙерәк яраҡлаша ала, шул уҡ ваҡытта башҡа төбәктәр йыш ҡына сит ил бизнесын етди ҡыҙыҡһындыра алмай. Ләкин үҙ-ара һөҙөмтәле эш итеүҙе юлға һалыу төбәк етәкселегенең ҡатмарлы шарттарҙа инвесторҙар йәлеп итеү менән әүҙем шөғөлләнергә әҙерлеге менән билдәләнә, асылда, улар юғары сәйәси ауырлыҡтағы лоббистар булып тора. Анализдан күренеүенсә, шартлы рәүештә сит ил партнерҙары менән үҙ-ара мөнәсәбәттәрҙе яйға һалыу кимәле һәм сифаты буйынса өс төбәк төркөмөн айырып күрһәтергә мөмкин:

* Әүҙем халыҡ-ара хеҙмәттәшлек алып барған төбәктәр (Башҡортостан, Түбәнге Новгород, Свердловск өлкәләре һәм башҡалар). Был төркөмгә башлыса иҡтисади яҡтан ҡеүәтле, сит ил партнерҙары менән мөнәсәбәттәр булдырыу тарихы булған субъекттар инә. Был субъекттар юғары күрһәткестәргә ирешә, шул иҫәптән был төбәктәр башлыҡтары һәм төбәк хөкүмәттәре премьер-министрҙары етди лоббист мөмкинлектәренә эйә булыуы арҡаһында. Улар алып барған сәйәсәт инвесторҙарҙы әүҙем йәлеп итеүгә, шулай уҡ булған бәйләнештәрҙе һаҡлау һәм геосәйәси конфронтация шарттарында үҙ-ара эш итеүҙе яйға һалыу буйынса әүҙем эшкә йүнәлтелгән. Шул уҡ ваҡытта ҡеүәтле иҡтисади потенциалы булған төбәктәрҙең бер өлөшө тышҡы бәйләнештәр өлкәһендә (Һамар өлкәһе, Краснодар крайы) һиҙелерлек әүҙемлек күрһәтмәй.

* Халыҡ-ара кимәлдәге урта эш итеү кимәленә эйә субъекттар. Уға һуңғы ярты йылда сит ил бизнесы һәм дәүләт структуралары менән ҡайһы бер проекттарҙы тормошҡа ашырған, әммә был осраҡта ваҡытынан алда ныҡлы халыҡ-ара бәйләнештәр булдырыу тураһында һөйләгән төбәктәр инә (Брянск өлкәһе, Ханты-Манси автономиялы округы, Мордовия һәм башҡалар). Халыҡ-ара әүҙемлек кимәле түбән булған төбәктәр. Ғәҙәттә, был төркөмдө ярайһы уҡ иҡтисади потенциалы менән айырылып тормаған йәки халыҡ һаны аҙ булған һәм төрлө иҡтисады булмаған бәләкәй субъекттар тәшкил итә (Кострома өлкәһе, Сыуашстан, Байкал аръяғы крайы). Бында шулай уҡ халыҡ-ара бәйләнештәренең түбән динамикаһы уларҙың айырым сәйәси статусы һәм Рәсәй Федерацияһының бер өлөшө булараҡ был субъекттарҙың халыҡ-ара берләшмәһенең күпселеген танымауы менән аңлатылғайны.

* Алдағы йылдарҙа халыҡ-ара бәйләнештәрҙе нығытыу мәсьәләләрендә Рәсәй төбәктәрен дифференциациялау дауам итәсәк, тип иҫәпләй эксперттар. Әгәр иҡтисади яҡтан көслө төбәктәр сит ил инвесторҙарының ҡыҙыҡһыныуын һаҡлап ҡала алһа, депрессивтарға был өлкәлә системалы сәйәсәт алып барыу ауыр буласаҡ. Сифатлы төбәк менеджментының роле был шарттарҙа артабан да үҫәсәк. Рәсәй төбәктәренең халыҡ-ара көн тәртибендәге түбәндәге йүнәлештәр билдәләнә:

1. Көнбайыш илдәрендә Рәсәйҙең лояль партнерҙары менән бәйләнештәрҙе һаҡларға ынтылыу. Был, атап әйткәндә, Башҡортостанға, Ленинград, Калуга өлкәләренә ҡағыла. Мәҫәлән, Башҡортостан властары «Өфө диалогы» майҙансығын булдырыу тураһында иғлан итте лә инде, ул Рәсәйҙән һәм көнбайыш илдәренән ҡыҙыҡһынған субъекттарҙы берләштерергә тейеш. Ленинград өлкәһе етәкселәре «Сильвамо Корпорейшн» Америка компанияһы менән Светлогорск ЦБК-һын модернизациялау тураһында килешеүгә өлгәште, ә Калугала санитар-гигиена продукцияһы етештереү буйынса «Архбум тисью групп» яуаплылығы сикләнгән йәмғиәтенең икенсе сиратын төҙөү проекты хупланды. Күп һанлы ҡатмарлыҡтарға ҡарамаҫтан, хеҙмәттәшлеккә ынтылыш бар һәм аныҡ аҙымдарға килтерә.
2. Алыҫ Көнсығыш йүнәлеше. Күп кенә көнбайыш компанияларының китеүе субъекттарҙы икенсе, иң элек, Азия баҙарҙарында инвесторҙар эҙләргә мәжбүр итте. Рәсәй төбәктәре менән бәйләнештәр булдырған ҙур дәүләт булыпытай ҡала, ләкин башҡа илдәр, атап әйткәндә, Вьетнам менән дә айырым бәйләнештәр бар. Был илдәр менән үҙ-ара эш итеү күп субъекттарға хас; Алыҫ Көнсығыш төбәктәрендә ул әүҙемерәк күренә. Ләкин ҡайһы бер алыҫ субъекттар көнсығыш күрше менән иҡтисади бәйләнештәр булдырырға тырышҡан осраҡтар ҙа бар. Шулай итеп, Башҡортостан РФ Сауҙа вәкиллеге ҡарамағында республика Вәкиленең офисын асыу мәсьәләһе өҫтөндә эшләй. Калининград өлкәһе быйыл Черняховск станцияһынан ҡытайға контейнер поездарын оҙатыу буйынса яңы транспорт-логистика проектын тормошҡа ашырыу тураһында һөйләшеп килеште. Проектты үҫтереү, әлбиттә, күп осраҡта Калининград өлкәһенең транспорт ҡамауы кимәленә бәйле буласаҡ.
3. Үҙәк Азия. Үзбәкстан һәм башҡа Урта Азия дәүләттәре менән бәйләнештәрҙең ярайһы уҡ артыуы һуңғы айҙарҙағы трендтарҙың береһе булды (ҡаҙағстан менән улар элек тә тығыҙ ине). Был йүнәлештә Волга буйы төбәктәре юғары әүҙемлек күрһәтә. Башҡортостан делегацияһы быйыл рәсми сәфәр менән Үзбәкстанда булып ҡайтты, Петербург халыҡ-ара иҡтисади форумы барышында Башҡортостан президенты менән осрашты, Кустанайҙың предприятиеһы менән хеҙмәттәшлек тураһында килешеү төҙөнө. Киров өлкәһе Башҡортостан менән берлектәге иҡтисади ҡеүәтте үҫтереү буйынса эшсе төркөм тураһында һөйләшеп килеште.
4. Төркиә, Әзербайжан һәм Яҡын Көнсығыш илдәре. Төркиә Рәсәй менән ҡулай мөнәсәбәттәр һаҡлаған, был ҡайһы бер төбәк етәкселәрен был дәүләт менән үҙ-ара эш итеүҙе көсәйтергә мәжбүр иткән дәүләттәрҙең береһе булып ҡала тиерлек. Шулай итеп, Башҡортостан Төркиә бизнесы вәкилдәре менән компанияның пластик торбалар, плитәләр һәм профилдәр етештереү буйынса инвестиция проектын тормошҡа ашырыу мәсьәләләре буйынса үҙ-ара килешеп эш итә. Чечня Хөкүмәте Иран коллегалары менән берлектә үҙ-ара иҡтисади эш итеүҙең юл картаһын әҙерләне.
5. Беларусь һәм Әрмәнстан. Рәсәйҙең төп тышҡы сәйәси союздаштары губернаторҙар корпусының байтаҡ өлөшөнең иғтибарын йәлеп итә. Бынан тыш, Беларусь ярайһы уҡ етештереү потенциалына эйә, был уның иҡтисади йәлеп итеүсәнлеген арттыра. Ике проектты Белоруссияның «Амкодор» холдингы менән Башҡортостан төҙөнө. Смоленск өлкәһе Хөкүмәте Могилёв өлкәһе туроператорҙары менән хеҙмәттәшлек тураһында килешеү төҙөнө, был ике төбәк араһында туристар ағымын арттырырға тейеш.

Формаль билдәләр буйынса халыҡ-ара хеҙмәттәшлеккә Советтан һуңғы киңлектәге (Көньяҡ Осетия, Абхазия, Донецк Халыҡ Республикаһы, Луганск Халыҡ Республикаһы) өлөшләтә танылған дәүләттәр менән бәйләнештәр ҙә индерелеүе ихтимал. Рәсәй төбәктәренең күбеһе Хәрби-һауа көстәре башланғандан һуң теге йәки был формала Донбасс республикалары менән үҙ-ара эш итте. Ләкин күрһәтелгән илдәрҙең (айырыуса Донецк һәм Луганск халыҡ республикаларының) Рәсәй сәйәси һәм иҡтисади киңлегенә тығыҙ интеграцияһын иҫәпкә алғанда, бындай мөнәсәбәттәрҙе формаль рәүештә генә халыҡ-ара тип иҫәпләргә мөмкин. Төбәктәр Петербург халыҡ-ара иҡтисади форумы майҙансығын үҙҙәрен танытыу өсөн трамплин булараҡ файҙалана. Форум сиктәрендәге әүҙем эш, асылда дотациялы булһа ла, төбәктең уңышлы булыуында һиҙелерлек критерий булып тора, сөнки форумда төҙөлгән инвестиция килешеүҙәре төбәк бюджетын тулыландырыуҙың мөһим факторы булыуы ихтимал. Бынан тыш, Рәсәй төбәктәренең Петербург халыҡ-ара иҡтисади форумында ҡатнашыуы имидж өлөшөнә лә эйә. Быйылғы форум күпселек субъекттарҙың үҙ-үҙеңде күрһәтеү өсөн ынтылыуын, теге йәки был килешеүҙәр төҙөргә тырышыуҙарын, шулай уҡ форумды төбәк иҡтисады витринаһы булараҡ файҙаланыуҙарын күрһәтте. Шуның менән бергә субъекттар Форумдың потенциалын төрлөсә файҙалана. Петербург халыҡ-ара иҡтисади форумы барышында сит ил партнерҙары менән килешеүҙәрҙе ни тиклем әүҙем төҙөүҙәренән сығып, өс төбәк төркөмөн билдәләргә мөмкин:

а) әүҙем төбәктәр (Башҡортостан, Ханты-Манси автономиялы округы, Красноярск крайы, Иркутск һәм Смоленск өлкәләре). Был субъекттар халыҡ-ара килешеүҙәр төҙөү өҫтөндә әүҙем эшләй. Башҡортостандың Бунд предприятиеһы менән хеҙмәттәшлек тураһында килешеүе, Иркутск өлкәһенең Үҫеш корпорацияһы менән Сычуань компанияһының Иркутскиҙа юғары технологиялы электромобилдәр һәм электробустар етештерергә ниәтләнеүе хаҡында килешеүе, Енисей Себеренең Үҫеш корпорацияһы менән Хапаркань һәм Хапаркань технологиялары өлкәһендә хеҙмәттәшлек тураһында килешеүе кеүек ваҡиғаларҙы ла билдәләргә мөмкин.

а) әүҙем төбәктәр (Башҡортостан, Ханты-Манси автономиялы округы, Красноярск крайы, Иркутск һәм Смоленск өлкәләре). Был субъекттар халыҡ-ара килешеүҙәр төҙөү өҫтөндә әүҙем эшләй. Башҡортостандың Бунд предприятиеһы менән хеҙмәттәшлек тураһында килешеүе, Иркутск өлкәһенең Үҫеш корпорацияһы менән Сычуань компанияһының Иркутскиҙа юғары технологиялы электромобилдәр һәм электробустар етештерергә ниәтләнеүе хаҡында килешеүе, Енисей Себеренең (Красноярск крайы, Тыва, Хакасияны берләштерә) Үҫеш корпорацияһы менән УК «Технопарк Сиань»  технологиялары өлкәһендә хеҙмәттәшлек тураһында килешеүе кеүек ваҡиғаларҙы ла билдәләргә мөмкин.

б) уртаса әүҙем субъекттар (шул иҫәптән Владимир, Вологда, Киров өлкәләре). Был төбәктәр Петербург халыҡ-ара иҡтисади форумында һөйләшеүҙәр алып барыу өсөн үҙҙәренең иҡтисади потенциалын файҙаланырға тырыша. Әммә йыш ҡына һүҙ реаль килешеүҙәр тураһында түгел, ә ниәттәр хаҡында декларациялар хаҡында ғына бара. в) пассив төбәктәр (РФ субъекттарының күпселек өлөшө, шул иҫәптән, Силәбе һәм Новосибирск өлкәләре кеүек, етди иҡтисади потенциалға эйә). Был субъекттар булған мөмкинлектәрҙе тейешенсә файҙаланмай һәм Петербург халыҡ-ара иҡтисади форумы сиктәрендә сит ил партнерҙары менән билдәле килешеүҙәр төҙөмәй.

Әүҙем халыҡ-ара бәйләнештәрҙең булмауы Рәсәй төбәктәренә пассив, дотация статусын һаҡлап ҡалыуға дусар итә. Ул берҙән-бер етди финанслау сығанағы булып федераль аҡса бүленеүен күҙ уңында тота. Был субъекттарҙың периферия статусын нығытып, уларҙың үҫеш көн тәртибен сикләй. Халыҡ-ара бәйләнештәрҙе тотоу маҡсатында төбәктәрҙең бер өлөшө сит ил ҡунаҡтарын саҡырып, үҙҙәренең иҡтисади форумдарын ойоштора. Быйыл Башҡортостанда «Урал аръяғы» инвестиция һабантуйы, «Рәсәй - Ислам донъяһы» халыҡ-ара иҡтисади саммиты һәм Екатеринбургта «Иннопром» халыҡ-ара сәнәғәт күргәҙмәһе ойошторолдо.

Унда телгә алынған сәнәғәт сәйәсәтен тормошҡа ашырыу һөҙөмтәлелеге рейтингы сит ил бизнесы өсөн инвестициялар йәлеп итеү ҡеүәһен һаҡлап ҡалған һәм сит ил партнерҙары менән бәйләнештәрҙе һаҡларға һәм үҫтерергә ынтылған төбәктәрҙең лидер булыуын күрһәтте. Сәнәғәт һәм сауҙа министрлығы версияһына ярашлы, рейтингта Башҡортостан беренсе урында тора, икенсе һәм өсөнсө урындарҙы Мәскәү һәм Мәскәү өлкәһе алды. Былтыр ҙа Башҡортостан еңеүсе булғайны, быйыл да тәүге унау исемлегендә үҙ урынын һаҡлап ҡала алған Калуга һәм Тула өлкәләре өсәү иҫәбенә инде. Башҡа билдәле форумдар араһында - Владивостокта көҙгөһөн үтергә тейешле Көнсығыш иҡтисади форумы. Ялта халыҡ-ара иҡтисади форумы ла ҙур потенциалға эйә, ләкин тотороҡһоҙ халыҡ-ара хәлгә бәйле быйыл уны үткәреү көҙгә күсерелгән. Өс йыл рәттән Сочиҙа Рәсәй инвестиция форумы күсерелә. Һәр саҡ эпидемиологик сәбәптәр буйынса.

Шуны ла билдәләп үтергә кәрәк, ҡайһы бер субъекттар иҡтисади форумдарҙы формаль ғына үткәрә, улар инвестициялар йәлеп итеү һәм тышҡы иҡтисади бәйләнештәр булдырыу йәһәтенән артыҡ файҙа килтермәй. Уларға Махачкалалағы Халыҡ-ара иҡтисади форумды, Кострома иҡтисади форумын индерергә була. Шуға ҡарамаҫтан, был форумдар ҙа юғары ойоштороу кимәлен үтәгән осраҡта яҡшы перспективаларға эйә булыуы ихтимал. Хәйер, көн тәртибе һәм ҡатнашыусылар йәһәтенән Петербург халыҡ-ара иҡтисади форумы йәки Екатеринбургтың «Иннопром»ы менән ярышыуы ҡыйын.

Дөйөм алғанда, ҙур форумдар уҙғарыу Башҡортостан йәки Свердловск өлкәһе кеүек иҡтисади яҡтан тотороҡло субъекттарға, йәки, Крым кеүек, айырыуса сәйәси статуслы төбәктәргә мөмкинлек биреүе ихтимал. Бындай форумдарҙа ҡатнашыусылар һаны, йәлеп ителгән инвестициялар күләме буйынса ла Петербург халыҡ-ара иҡтисади форумы менән тиңләшә алмаһаҡ та, улар, һәр бер урынды биләп, субъекттар өсөн мөһим роль уйнай. Бындай саралар төбәктең иҡтисади тормошон әүҙемләштерә, төбәктәрҙе үҫтереү буйынса көн тәртибен булдырыу һәм уларҙы халыҡтың иҡтисади әүҙем өлөшөн йәлеп итеүсе локаль үҙәктәргә әүерелдереү өсөн шарттар булдыра. Субъекттарҙың халыҡ-ара әүҙемлеген тикшереү бер нисә һығымта яһарға мөмкинлек бирә.

Иҡтисади үҫешкән төбәктәр (Башҡортостан, Мәскәү, Ленинград һәм Түбәнге Новгород өлкәләре һәм башҡалар) юғарыраҡ халыҡ-ара әүҙемлек күрһәтә. Йыш ҡына был субъект етәкселәренең һәм төбәк хөкүмәттәре башлыҡтарының шәхси ресурстары, бәйләнештәре һәм лоббист мөмкинлектәре һөҙөмтәһе. Әммә әлегә был төбәктәр форум әүҙемлеге һәм инвесторҙар менән эшләү иҫәбенә үҙ инвестиция сәйәсәтен әүҙем алып бара, башҡаларҙың күбеһе геосәйәси конфронтация шарттарында пассивлыҡҡа һәм инерция буйынса хәрәкәт итеүгә өҫтөнлөк бирә. Геосәйәси хәл көнбайыш компаниялары менән бәйләнештәр булдырыу принциптарын үҙгәртте: хәҙер максималь һөҙөмтә килтерә алырлыҡ килешеүҙәргә, ниәттәр тураһында декларацияларға һәм эстәлекле килешеүҙәргә баҫым яйлап онотола бара. Шуға күрә бэкграунд ярайһы уҡ әһәмиәткә эйә, үткән йылдарҙа төҙөлгән килешеүҙәрҙең һөҙөмтәлелегенә анализ яһау мөһим.

Төбәктәрҙең тышҡы иҡтисади хеҙмәттәшлеге күп осраҡта властың әүҙем халыҡ-ара үҙ-ара эш итеүе киләсәккә нигеҙ булдырыуын, субъекттарға төбәк-ара йәлеп итеү үҙәктәренә әйләнергә мөмкинлек биреүен аңлауына бәйле. Был йәһәттән Башҡортостанға хас миҫал булып тора, уның властары хатта бығаса булмаған санкция баҫымы дәүерендә лә республиканы бизнес-йәлеш үҙәгенә әйләндереү бурысы өҫтөндә системалы эшләй. - Халыҡ-ара бәйләнештәрҙе үҫтереү бара. Мәҫәлән, Белоруссия менән үҙ-ара эш итеү Рәсәйҙең сиктәш төбәктәренә (Смоленск, Курск өлкәләренә һәм башҡаларға) хас, Алыҫ Көнсығыш һәм Көнсығыш Себер субъекттарында һеҙҙең менән мөнәсәбәттәр тығыҙыраҡ ҡоролған, мосолман илдәре менән Волга буйы һәм Төньяҡ Кавказ республикалары әүҙемерәк үҙ-ара эш итә.

Халыҡ-ара бәйләнештәрҙе тотоу маҡсатында төбәктәрҙең бер өлөшө сит ил ҡунаҡтарын саҡырып, үҙҙәренең иҡтисади форумдарын ойоштора. Төбәктәрҙә ошондай сараларҙың уңышлы һәм билдәле өлгөләре булып тора, мәҫәлән: Башҡортостанда «Урал аръяғы» инвестиция һабантуйы йәки Екатеринбургта "Иннопром" сәнәғәт күргәҙмәһе. Ялта халыҡ-ара иҡтисади форумы ла ҙур потенциалға эйә, ләкин ҡатмарлы халыҡ-ара хәл арҡаһында быйыл уны үткәреү көҙгә күсерелгән. Иҡтисади потенциалы Рәсәйҙекенән (Урта Азия, Яҡын Көнсығыш илдәренең бер өлөшө, шулай уҡ өлөшләтә танылған дәүләттәр) күпкә түбәнерәк булған дәүләттәр менән халыҡ-ара хеҙмәттәшлек күбеһенсә иҡтисади өҫтөнлөктәр түгел, ә социаль һәм мәҙәни алмашыу мәсьәләләре тирәләй ҡорола. Донбасс республикаларына ҡарата Рәсәй төбәктәрендә уларға ярҙам күрһәтеү йүнәлеше барлыҡҡа килде. Был осраҡта үҙ-ара отошло иҡтисади хеҙмәттәшлек тураһында һүҙ йөрөтөргә тура килмәй.

Сығанаҡ: Незыгарь https://t.me/russica2/ телеграм-каналы.

.